Prishtina shpeshherë përmendet si një prej kryeqyteteve më të shëmtuara të Evropës. Është sigurisht një vend ku nuk kam menduar kurrë ta vizitoj. Pika e vetme referuese e vendit ishte nga një kënd i errët dhe i largët i mendjes sime, duke kujtuar mbulimin e lajmeve tragjike të Luftës së Kosovës në fund të viteve 1990 pas viteve të spastrimit etnik që zhvendosën rreth 750,000 shqiptarë etnikë. Për vite me radhë, shumica e shqiptarëve etnikë të Kosovës kanë hyrë në kontrollin e rajonit kundër serbëve, të cilët, megjithëse përbëjnë vetëm 10% të popullsisë, e konsideruan Kosovën si djepin e identitetit të tyre kulturor, shkruan Deborah Huso në “BBC”, transmeton lajmi.net.
Kosovarët e shpallën pavarësinë e tyre nga Serbia në shkurt të vitit 2008. Dhjetë vjet më vonë, papritmas u gjeta në këtë çrregullim të një qyteti. Shikoni një mënyrë, dhe minaret e xhamive shekullore arrijnë drejt qiellit dhe statujat e porositura të heronjve vendës dhe të huaj qëndrojnë të gjatë. Shikoni një mënyrë tjetër, dhe monumentet dikur prestigjoze si Grand Hotel në pronësi shtetërore tani rrinin përgjithësisht të zbrazët me dritare të thyera. “Nuk mendoj se është hoteli më i keq në botë”, tha presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, një gazetari nga The New York Times. “Por kjo është për shkak se bota është shumë e madhe”.
Megjithatë, unë isha në një mbrëmje të ngrohtë të verës, duke zgjedhur rrugën time përgjatë rrugicave të kthyera disa blloqe në jug të Katedrales së Shën Nënë Terezës pranë Bill Clinton dhe bulevardet George Bush. Do të vinte vetëm në Prishtinë për të kaluar nëpër rrugën time jashtë Ballkanit pas një qëndrimi 10-ditorë- në Alpet Shqiptare. Pas kontrollit në një apartament me qira pa uj të rrjedhshëm (një çështje e gjerë e lagjes që strehuesi im nuk mund ta shpjegonte), unë fillova të dilja vetë, të vendosur për të përfituar më shumë nga qëndrimi im i shkurtër dy ditor.
Me konstruksionin e saj të katërt, ndërtesat e stilit komunist dhe rrugët me pluhur, shpejt u bë e qartë se pse Prishtina merr një reputacion të keq. Lonely Planet e quajti atë “jo qytetin më të pëlqyeshëm estetikisht që do të hasni ndonjëherë”, dhe Boston Globe dikur tha: “Ky qytet ballkanik është ndoshta kryeqyteti më i shëmtuar dhe më i këndshëm në Evropë”. Por, duke pasur parasysh kohët e fundit të përgjakshme dhe politikisht e hidhur, duke e krahasuar Prishtinën me një vend si Paris ose Roma, nuk është saktësisht i drejtë. Në fund të fundit, vetëm në shekullin e fundit, lufta në Ballkan e ka çuar Kosovën të sundohej nga Perandoria Osmane, mbretëria e Serbisë, Jugosllavia, madje edhe Italia (si pjesë e Shqipërisë së Madhe gjatë Luftës së Dytë Botërore) dhe Serbia përsëri, shkruan “BBC”, përcjell “lajmi.net”.
Sot, megjithë mburrjen e disa prej xhamive më të vjetra në Evropë, pjesa më e madhe e arkitekturës së dikurshme osmane të Prishtinës është zëvendësuar nga strukturat komuniste nga ditët e saj jugosllave. Në të vërtetë, qëllimi im përderisa ishte në qytet ishte të shihja më famëkeq këto ndërtime të epokës komuniste: Biblioteka Kombëtare e Kosovës, një grumbull masiv blloqe betoni që është quajtur një nga ndërtesat më të shëmtuara të botës nga Virtual Tourist. E hapur në vitin 1982, Biblioteka Kombëtare është vepra më e mrekullueshme arkitekturore e Prishtinës: një behemoth brutalist, jashtme e metalit të të cilit është një gardh, tregon një burg.
Sidoqoftë, ndërsa unë kalova nëpër dyert e xhamit të fshehur nën fasadën metalike të bibliotekës, zbulova se ka një bukuri të veçantë në këtë ndërtesë, me 99 kupola dhe dritare të mëdha. Sipërfaqja e jashtme dhe e jashtëzakonshme e gurit të mermerit, të mbuluar me nje dritë të gjerë të dritës natyrore nga kupola më e madhe e ndërtesës, sugjerojnë lidhjen me arkitekturen e humbur bizantine dhe islamike të Prishtinës.
Por pastaj, vetëm disa blloqe larg, është gryka e bardhë e freskët e Katedrales së Shën Nënë Terezës, e përfunduar në vitin 2017, 14 vjet pasi Papa Gjon Pali II lumturonte adhurimin etnik shqiptar. Struktura e lartpërmendur 76m është një vend ironik këtu – si për shkak se Qyteti i Vatikanit nuk e njeh sovranitetin e Kosovës dhe për shkak se 90% e popullsisë së Kosovës është muslimane, transmeton lajmi.net.
Ka një drejtësi poetike. Para se Perandoria Osmane të merrte një sundim shekullor të Kosovës duke filluar në shekullin e 14-të, shumica e shqiptarëve ishin të krishterë. Me sundimin turk, shumica u konvertua në Islam për t’i shpëtuar taksave të vendosura mbi subjektet e krishtera. Udhëzuesi im i qytetit Bekim Xhemili, kurator dhe etnolog në Muzeun Etnologjik të Kosovës, më tha se sot vetëm 3% e kosovarëve janë katolikë.
Historia e ndërtimit të Katedrales së Shën Nënë Terezës pasqyron dëshirën e kosovarëve për të vënë dekada të konflikteve (shumica e tyre etnike e jo fetare) prapa tyre. Sipas Xhemilit, myslimanët si dhe të krishterët dhanë fonde për ndërtimin e katedrales, me shumë prej atyre fondeve që vinin nga shqiptarët etnikë që jetonin në Shtetet e Bashkuara.
Por rruga e Kosovës drejt paqes dhe pavarësisë nuk ka sjellë domosdoshmërisht prosperitet. Sot, vetëm 114 nga 193 anëtarët e Kombeve të Bashkuara njohin sovranitetin e Kosovës, dhe siç tha Xhemili shpejtë, shumica e ekonomisë së saj mbështetet nga paratë që vijnë nga të afërmit që punojnë në Evropën Perëndimore. “Pa të gjitha paratë që hyjnë në Kosovë nga jashtë”, tha ai, “ekonomia do të dështonte”. Sipas Bankës Qendrore të Kosovës, kosovarët që punonin jashtë vendit dërguan në shtëpi vetëm 752 milionë euro vetëm në 2015. Në fillim të vitit 2018, shkalla e papunësisë në Kosovë ishte afërsisht 27%, dhe pjesëmarrja e fuqisë punëtore nga kosovarët e moshës së punës (mosha 15-64 vjeç) ishte 39% e papërfillshme.
Ju nuk do të dini se gjërat ishin kaq të tmerrshme për të ecur rrugët e Prishtinës, sidomos zvarritjen kryesore të këmbësorëve, Bulevardi Nënë Tereza. Mbushur me kafene dhe të veshur me gjithçka nga një përmendore konkrete e Spomenik në kujtimin e çlirimit të Jugosllavisë gjatë Luftës së Dytë Botërore, në figurat prej bronzi të pikturuara me flamuj amerikanë dhe britanikë, rruga dukej sikur po lëvizte çdo orë të ditës. Prindërit i shtynë karrocat, turistët lyenin kone e xhelatit dhe studentët u ulën nga një kafene në tjetrën.
Në fakt, një nga gjërat më të mrekullueshme që gjeta për Prishtinën ishte kultura e saj e kafesë. Ecni një bllok ose dy, dhe do të hasni të paktën gjysmë duzinë kafene, dhe sipas Shoqatës Gastronomike të Prishtinës, ka më shumë se 100 në një qytet me vetëm 200,000 njerëz. Ashtu si Prishtina, kafenetë e saj pasqyrojnë një përzierje të ndikimeve ballkanike, evropiane dhe të Lindjes së Mesme, me disa macchiatos derdhëse aq të shijshme që do të konkurronin në Itali dhe të tjerë që specializohen në brew të ëmbla dhe të shijshme turke.
Kafja mënjanë, ajo që i bën këto kafene unike është ajo që ata do të thotë për njerëzit që e quajnë këtë vend të vogël në shtëpi pa dalje në det. Kafenetë janë një sipërmarrje natyrore sipërmarrëse në një zonë me pak perspektivë ekonomike – shumica e të gjithëve pinë kafe. Ata janë gjithashtu një vend grumbullimi për punëtorët qeveritarë, ata që nuk kanë punësim dhe intelektualë të rinj. Në fund të fundit, ishte në kafene të Kosovës ku filloi planifikimi fillestar i lëvizjes së pavarësisë së saj.
Një pesë minuta në këmbë nga Bulevardi Nënë Tereza, kam ardhur nëpër monumentin NEWBORN që feston pavarësinë 11-vjeçare të Kosovës nga Serbia. Çdo vit në ditën e tyre të pavarësisë (17 shkurt), kosovarët ripërtëritin monumentin me një pamje të re. Disa vjet, letrat e saj gjigante janë shënuar me graffiti ngjyra. Herë të tjera, ata janë të mbuluar me nënshkrime të qytetarëve. Sipas një ekspozite në Muzeun e Kosovës, ky ndryshim vjetor pasqyron kërkesën gjithnjë në zhvillim të Kosovës për identitetin dhe simbolizon rritjen e saj – nëse lufta sportive me gjemba të imitojë thyerjen e lirë nga skllavëria politike dhe shoqërore e së kaluarës ose duke shfaqur flamujt e kombeve që kanë njohur sovranitetin e Kosovës, shkruan “BBC”, transmeton lajmi.net.
Nëpër rrugë nga NEWBORN, pashë tragjedinë më tragjike të Heroinës, zbuluar në vitin 2015 për të nderuar 20.000 gra të dhunuara gjatë Luftës së Kosovës 1998-99. Çdo pin i monumentit përfaqëson një nga gratë, dhe, duke qëndruar në lartësi të ndryshme, ata së bashku zbulojnë lehtësimet e zbutura të fytyrës së një gruaje. Monumenti ishte veçanërisht prekës për mua. Në ditët para ardhjes në Prishtinë kam qëndruar në shtëpitë e shqiptarëve etnikë në Kosovë, ku shpesh isha ulur për kafe turke me matriarkë që do të fillonin të më thoshin referime të heshtura për atë që u ndodhi miqve, motrave dhe vajzave të tyre në duart e serbëve ushtarë – duke sjellë jetën në një nga taktikat më tragjike dhe brutale të kryera nga të dy forcat serbe, dhe sipas Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës kundër grave serbe, shqipe dhe rome, sipas Human Rights Watch, me bazë në SHBA.
Është ndoshta e përshtatshme që rruga që çon përpara nga një vend që kujton një nga kohët më të errëta të Kosovës është emëruar pas ish-sekretarit të shtetit të SHBA Madeleine Albright. Në fakt, edhe në vitin 2019, shumë kosovarë kanë një lidhje dashurie me Clintonët, Bushët dhe politikanët e tjerë amerikanë, të cilët ata mendojnë se ishin të dobishëm në frenimin e pavarësisë së Kosovës.
Kosovarët kujtojnë bombardimet e NATO-s të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara të vitit 1999 që më në fund i liroi nga kontrolli serb dhe i ndaluan krimet e luftës në të dy anët. “Ne e duam Amerikën; ne e duam Bill Klinton, “shtoi Xhemili. “Amerikanët janë heronjtë tanë.”
Ashtu si vetë Prishtina, ndonjëherë dashuria nuk është e bukur. “Ne ndoshta kemi statujën më të shëmtuar Bill Clinton në botë,” tha kryebashkiaku i Prishtinës Shpend Ahmeti në një intervistë me Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa vitin e kaluar. “Gruaja e tij Hillary e përuroi atë, me një fytyrë si ‘kjo nuk duket si burri im!’”.
Dhe, pa dyshim, Prishtina nuk i ngjan as Parisit apo Romës. Por gjeta se nëse ju kujtohet e kaluara e tij dhe humbni veten në të tashmen, do të gjeni një popull elastik dhe një kapital të ri të gatshëm për të shkruar kapitullin e ardhshëm. Dhe kjo është e pamohueshme e bukur. /Lajmi.net/
